Название: Całkiem zwyczajny kraj. Historia Polski bez martyrologii
Автор: Brian Porter-Szűcs
Издательство: Wydawnictwo Filtry
Год: 2021
Формат: pdf
Страниц: 608
Размер: 10.9 Мб
Язык: польский


„Za każdym politykiem, za każdym ekspertem wypowiadającym się na temat społeczeństwa powinien stać historyk trzymający transparent: ‘To bardziej skomplikowane, niż ci się wydaje!’” – pisze Brian Porter-Szűcs w konkluzji Całkiem zwyczajnego kraju. Amerykański profesor, jak każdy historyk, ma swoje jasno określone poglądy, jednak pisze z miejsca, w którym historia nie jest wykorzystywana do reprezentowania interesów jednej grupy; jego opowieść uwzględnia punkt widzenia wszystkich warstw społecznych – zarówno elit, jak tych, którzy są i byli przez te elity wykluczani, choć to głównie tym ostatnim – chłopom, robotnikom i mniejszościom etnicznym – oddaje głos.

Całkiem zwyczajny kraj. Historia Polski bez martyrologii wpisuje się tym samym w coraz bardziej popularny nurt pisania historii naszego kraju, który bierze pod uwagę nie tylko jej wymiar polityczny, ale przede wszystkim społeczny. Portera-Szűcsa mniej interesują wojny między mocarstwami, a bardziej to, jak żyło się na co dzień zwykłym ludziom. Jego książkę można postawić na półce obok Fantomowego ciała króla Jana Sowy i Ludowej historii Polski Adama Leszczyńskiego – od powyższych, znakomitych prac odróżnia ją jednak popularyzatorski charakter. Całkiem zwyczajny kraj jest tak przystępnie napisany, że z powodzeniem mogą (i powinni!) przeczytać go licealiści. Autor odwraca bowiem perspektywę, jaką znamy ze szkolnej narracji, i czyni „historię niezbyt dokładnie określonego obszaru w północno-wschodniej Europie” fragmentem szerszych procesów globalnych. Historia powszechna nie stanowi tu tła dla wyjątkowości polskiego losu; co więcej – Brian Porter-Szűcs dowodzi, że ten los jest dosyć typowy.

Książka Portera-Szűcsa obejmuje okres od 1795 roku, a więc ostatniego rozbioru Rzeczypospolitej szlacheckiej, do dzisiejszych rządów PiS. Osią rozważań tego historycznego eseju jest kształtowanie się w Polsce świadomości narodowej oraz idei państwa. Jego niezwykłą zaletą – „czuła narracja”, która zdaje sprawę z wielości perspektyw, nie poddając ich ideologicznej ocenie. Ze zrozumieniem traktowane są tu obie strony obecnego sporu, jaki toczy się w Polsce, które autor określa mianem merytokratów i wspólnotowców. Autor polemizuje jednak z wyobrażeniami, jakimi karmią się ci ostatni. Naród nie jest u niego metafizyczną kategorią, duchem, który tchnął w lud tej ziemi wraz z przyjęciem chrztu przez Mieszka I, lecz „narzędziem językowym, jakim ludzie się posługują, by nadać światu znaczenie”. Tak rozumiana polska tożsamość zaczęła się kształtować dopiero po rozbiorach w środowisku zróżnicowanym klasowo, etnicznie i religijnie. Jak pisze Porter-Szűcs: „W pierwszych dziesięcioleciach tworzenia narodu polskiego pomysł, że Polak musi być rzymskim katolikiem mówiącym po polsku, brzmiałby co najmniej dziwacznie”.
Opowieść amerykańskiego historyka zrywa romantyczne dekoracje i wystrzega się dramatyzacji, twardo stąpając po ziemi. Zamiast mitów, woli statystyki, które dobrze uzmysławiają proporcje.

"За каждым политиком, за каждым экспертом, делающим заявления об обществе, должен стоять историк с транспарантом: "Все гораздо сложнее, чем вы думаете!"" - пишет Брайан Портер-Шуч в заключении книги "Совершенно обычная страна". Американский профессор, как и любой историк, имеет свои четко определенные взгляды, но он пишет из того места, где история не используется для представления интересов одной группы; его история учитывает точку зрения всех слоев общества - как элиты, так и тех, кто исключен и был исключен элитой, хотя в основном он отдает голос последним - крестьянам, рабочим и этническим меньшинствам.

Вполне обычная страна. Таким образом, "История Польши без мученичества" является частью набирающей популярность тенденции написания истории нашей страны, которая учитывает не только ее политическое, но, прежде всего, социальное измерение. Портер-Шуч меньше интересуется войнами между сверхдержавами и больше тем, как обычные люди жили своей повседневной жизнью. Его книгу можно поставить на полку рядом с "Призрачным телом короля" Яна Совы и "Народной историей Польши" Адама Лещинского, но от этих замечательных работ ее отличает популяризаторский характер. Книга "Совершенно обычная страна" написана настолько доступно, что ее могут (и должны!) с успехом читать школьники старших классов. Это происходит потому, что автор меняет перспективу, известную нам по школьному изложению, и делает "историю не очень четко очерченной области в северо-восточной Европе" фрагментом более широких глобальных процессов. Здесь всеобщая история не служит фоном для уникальности польской судьбы; более того, Брайан Портер-Шуч доказывает, что эта судьба вполне типична.

Книга Портера-Шучса охватывает период с 1795 года, т.е. с момента последнего раздела Польской Дворянской Республики, до сегодняшнего правления партии "Право и справедливость". Осью рассмотрения этого исторического очерка является формирование национального самосознания и идеи государства в Польше. Его необычным достоинством является "чувствительное повествование", которое дает представление о множественности точек зрения, не подвергая их идеологической оценке. Обе стороны нынешнего спора, происходящего в Польше, которые автор называет меритократами и коммунитариями, рассматриваются здесь с пониманием. Однако автор полемизирует против понятий, питаемых последними. Для него нация - это не метафизическая категория, не дух, вдохнутый в людей этой земли с крещением Мешко I, а "лингвистический инструмент, который люди используют, чтобы придать смысл миру". Польская идентичность, понимаемая таким образом, начала формироваться только после разделов в условиях классового, этнического и религиозного разнообразия. Как пишет Портер-Шуч: "В первые десятилетия формирования польской нации идея о том, что поляк должен быть римским католиком, говорящим по-польски, звучала бы, по меньшей мере, странно".
Рассказ американского историка лишен романтических прикрас и избегает драматизации, твердо стоя на земле. Вместо мифов он предпочитает статистику, которая делает пропорции хорошо известными.